در طول زندگي يك فرد وقايعي رخ مي‌دهد كه از اهميت خاصي برخوردار است و به عنوان نقطة عطفي در زندگي از آنها ياد مي‌شود. بلوغ يكي از اين وقايع است. بلوغ دوره‌اي مابين كودكي و بزرگسالي است که در اين دوره تغييرات ديناميك در مغز و غدد بدن، باعث تغييرات جسماني، رواني و رفتاري در فرد مي‌شود.
هنگامي كه سخن از بلوغ به ميان مي‌آيد، توجه ما بيشتر به غرايز جنسي، تغييرات فيزيولوژيكي و... معطوف مي‌شود كه نشانگر آغاز زندگي جنسي، امكان بارورسازي و بارور شدن است. از ميان اين تغييرات، مي‌توان از ازدياد سرعت رشد، پيدايش صفات ثانوي جنسي و به‌طور كلي، دگرگوني در شكل ظاهري بدن نام برد. افزون برآنچه گفته شد، بلوغ، تصاوير ديگري را نيز در ذهن مجسم مي‌كند كه گوياي تغييراتي است كه در اين دوره امكان وجود مي‌يابند.

 

مهارت هايي كه نوجوان بايد در اين دوره در آنها تسلط يابد به قدري دشوار است و انتخاب هايي كه با آنها مواجه مي‌شود به قدري متنوع است كه بسياري از مشكلات رواني، بيماري هاي عفوني، ازدواج هاي ناموفق، حاملگي‌هاي زودرس و مخاطره‌آميز، صدمات و مرگ و مير مادر و كودك و در نهايت مشكلات عديده جسمي و روحي، ريشه در اين دوران دارد.
در سراسر جهان، تكاليف اساسي اين دوره بسيار مشابه‌اند؛ نوجوان بايد بدن بالغ خود را بپذيرد، شيوه‌هاي تفكر بالغ را فراگيرد، استقلال عاطفي و مالي كسب كند، روش هاي پخته‌تر برقراري رابطه با همسالان هر دو جنس را بياموزد و هويتي مستقل تشكيل دهد.
در همة مناطق جهان با در نظر گرفتن شرايط طبيعي، فرهنگي و اجتماعي، دختران زودتر از پسران به سن بلوغ مي‌رسند و فعاليت جنسي و تغييرات جسمي در آنان قبل از پسران آغاز مي‌گردد؛ لذا در آغاز بلوغ، بين دختران و پسران تفاوت چشمگيري به چشم مي‌خورد. اين تغييرات و كثرت تنوع آنها، پرسش هايي را برمي‌انگيزد: «نوجواني چيست؟»، «انواع بلوغ کدامند؟»، « کدام عوامل در بلوغ دختران مؤثرند؟», «تغييرات مختلف و آسيب-هاي اين دوران براي دختران چه مي باشد؟» و... .
از آنجا كه بهداشت بلوغ دختران نه تنها براي آنان و خانواده، بلكه براي كل جامعه و نسل آينده ضروري مي‌باشد، بنابراين براي پيشگيري از مشكلات بلوغ و تأمين سلامت و آينده دختران به عنوان مادران فردا بايد نيازهاي اين سن حياتي و بحراني را شناخته و خدمات ويژه‌اي را براي آنان در خانواده و جامعه تدارك ديد.

در دختران عدم رشد سینه‌ها تا سن 13 سالگی، وجود فاصله زمانی بیش از 5 سال از شروع رشد سینه‌ها تا شروع اولین قاعدگی و عدم شروع قاعدگی تا سن 16 سالگی از علائم بلوغ دیررس می باشد.

ویژگی های دوران بلوغ دختران

دوران بلوغ دوران هیجان و آشفتگی است. یکی از مشکلاتی که در این سن برای دختران بوجود می‌آید مشکل تطبیق است. آنهایی که آمادگی لازم را برای ورود به این مرحله نیافته‌اند، نمی‌دانند چگونه باید زندگی کنند تا دیگران درباره آنها تصور کودکی ننمایند. لذا کمتر افرادی هستند که بتوانند به آسانی و بدون راهنمایی والدین و مربیان، خود را با محیط خانواده و جامعه سازگار نمایند.
همچنین بیداری غریزه در مواردی ممکن است نوعی بهت زدگی و گیجی را برای دختران پدید آورد که آنان را دچار اضطراب و ناامنی کند و این خود عامل دیگری برای دشواری در تطبیق است. از سوی دیگر در این دوران، دختران با دریافت¬های جدید به صورت بحران، آشنا می‌شوند. به گفته صاحب نظران روانشناسی، نخستین قاعدگی، کیفیتی است که ناگهان دختر را با مسائل زنانگی روبرو می‌کند. پذیرش یا رد این کیفیت، موضوعی است که به چگونگی رشد فعلی و درک مفهوم زن بودن در ذهن او بستگی دارد. همچنین در مواردی نوع دریافت های فرد از زندگی با ابهاماتی همراه می‌گردد که در نتیجه آن، شخص قادر به تمییز واقعیت از توهم نیست. لذا زندگی خود را بر مـــبنای ایده‌آل ها و آرزوها پایه گذاری می کند و ممکن است شرایطی برای خود ایجاد نماید که دشوار باشد.
نکته حائز اهمیت این دوران این است که سرعت رشد در تمام ابعاد هماهنگ نیست. به عنوان مثال، ممکن است تحول ذهنی ـ عاطفی فرد با سرعت رشد جنسی وی همگام نباشد و حتی برعکس. رشد عاطفی ـ ذهنی برخی از دختران نوجوان نیز در این دوران دچار وقفه و اشکال ‌می شود. ناهماهنگی میان سرعت رشد جنسی و جسمانی و کندی رشد عاطفی ـ ذهنی و عقلی، عدم تعادل خطرناکی را به وجود می‌آورد که تعارض‌ها، کردارهای خلاف اجتماع و به‌طور کلی واکنش‌های نوجوانان بزهکار از پیامدهای آن می باشد. از آنجاییکه دختران، در مسیر رشد و تکامل خود بعد از گذر از دوران کودکی و طی دوران بلوغ در تلاطم انواع نگرانی های فردی و اجتماعی و مشکلات جسمی خاص قرار می‌گیرند؛ عدم حمایت و راهنمایی آنها ضربه‌های جبران ناپذیری را به آنان وارد خواهد نمود.

سن بلوغ در دختران

بلوغ طبیعی در دختران در اثر تغییرات هورمونی شروع می‌شود و سن شروع آن وابسته به شرايط ژنتيكي فرد است، هرچند عواملي چون وزن هم در اين رابطه بي‌تاثير نيست.

به نظر می‌رسد كه اگر دختر جوانی به وزن خاصی نرسد، روند بلوغ به تاخير مي‌افتد. به عبارت دیگر درصد چربی بدن دختران نقش مهمی ‌در شروع بلوغ دارد. براساس تحقیقات انجام شده میزان چربی بدن دختران باید به 23 درصد برسد تا بلوغ بموقع شروع شود.

همین‌طور نور آفتاب در این زمینه اهمیت ویژه‌ای دارد و دیده شده دخترانی كه در مناطقی آفتابی‌تر (نزدیك‌تر به خط استوا) زندگی می‌كنند، زودتر بالغ می‌شوند و دخترانی كه در روستا زندگی می‌كنند زودتر از دختران شهری به بلوغ می‌رسند.

از سوي ديگر، به تغذیه سالم نقش عمده‌ای در شروع روند بلوغ دارد، به طوری كه متوسط سن شروع بلوغ از سال 1850 تاكنون بتدریج كمتر شده، زیرا در این سال‌ها وضعیت تغذیه‌ای مردم و بخصوص زنان بسیار بهتر شده است.

همین‌طور نوع فعالیت فرد در سن بلوغ وی تاثیر دارد و در دخترانی كه ورزش‌های سنگین (در حد تمرینات حرفه‌ای) می‌كنند، سن بلوغ دیرتر آغاز می‌شود.

به هر حال شروع روند بلوغ با قد كشیدن شروع می‌شود، اما اولین علامتی كه مورد توجه قرار می‌گیرد، رشد پستان‌هاست.

به دنبال آن رشد موهای تناسلی شروع می‌شود و پس از آن حداكثر میزان قد كشیدن رخ می‌دهد و در نهایت دوره‌ های عادت ماهانه آغاز مي‌شود.

كل این تغییرات طی چهار تا 4.5 سال رخ می‌دهد. مراحل به صورت منظم و پی‌درپی رخ می‌دهد و اگر این روند در جایی متوقف شود یا به صورت غیرطبیعی رخ دهد نیاز به بررسی و تشخیص علت دارد.یكی دیگر از مسائلی كه موجب نگرانی والدین می‌شود سن شروع این تغییرات است.

سن شروع تغییرات بلوغ همان‌طور كه گفته شد بشدت با ژنتیك دختران مرتبط است. كمترین سن شروع این روند هفت سالگی است و شروع رشد پستان و موهای تناسلی در سنین كمتر از 9 سالگی غیرطبیعی محسوب می‌شود.

از سوي دیگر شروع نشدن رشد پستان‌ها تا 13 سالگی یا عدم شروع عادت ماهانه تا 16 سالگی غیرطبیعی است، همین طور اگر پنج سال پس از شروع علائم ثانویه جنسی (رشد پستان و موهای تناسلی) هنوز عادت ماهانه شروع نشده باشد، فرد نیاز به بررسی دارد.

 

نشانه های بلوغ در دختران

ـ افزایش قد (تا حدود هشتاد درصد تا زمان توقف در حدود ۲۵ سالگی از کل قد)
ـ بزرگ شدن سینه ( تا حدود نود درصد از رشد کامل)

ـ لگن خاصره و باسن( تا حدود هشتاد درصد از رشد کامل)
ـ عادت ماهیانه(قاعدگی یا پریود)

ـ پایان رشد بدنی
ـ بلوغ جنسی

اطلاعات جامع در مورد قاعدگی

قاعدگی یکی از مراحل بلوغ در دختران است. پریود مانند بسیاری از علایم دیگر بلوغ ممکن است برای دختران گیج کننده باشد. بعضی از دختران ممکن است به نوعی از پریود شدن ترس داشته باشند یا نگران آن باشند. بسیاری از دختران و پسران درک کاملی از دستگاه تناسلی زنان و چگونگی کارکرد آن در طی یک دورة قاعدگی(پریود) ندارند و همین موضوع قاعدگی را برای آنان اسرارآمیز جلوه می‌دهد.

یک دورة‌ پریود (قاعدگی) مدت زمان اولین روز خونریزی در یک ماه تا اولین روز خونریزی در ماه بعد است. مثلاً اگر اولین خونریزی دختری در ۸ اردیبهشت باشد و روز اول خونریزی بعدی وی در ۲ خرداد باشد دورة قاعدگی او ۲۴ روز طول کشیده است (از ۸ اردیبهشت تا ۱ خرداد)

زمانیکه دختری به بلوغ می رسد بدن و ذهن در بسیاری جهات شروع به تغییر و تحول می‌کند. هورمونها در بدن رشد فیزیکی جدیدی را آغاز می‌کنند، مثلاً پستانها شروع به رشد می‌کنند. حدود2 الی 2.5 سال بعد از شروع رشد پستانها، اولین خونریزی قاعدگی ( پریود )در یک دختر اتفاق می افتد.

حدود ۶ ماه قبل از آغاز اولین دورة پریود، دختر ممکن است متوجه افزایش ترشح از دستگاه تناسلی خود شود که مسأله‌ای شایع در میان دختران است و نباید از آن نگران باشد مگر آنکه این ترشحات بسیار بد بو باشد یا باعث خارش گردد.
اولین پریود زمانی اتفاق می‌افتد که همة اجزاء دستگاه تناسلی دختر بالغ شده باشند و بتوانند با یکدیگر کار کنند.

با بلوغ دختر، هورمونهایی از هیپوفیز (یکی از غدد موجود در مغز) ترشح می‌شود که این هورمونها تخمدانها را وادار به ساخت هورمونهای زنانه می‌کنند. این هورمونهای زنانه استروژن و پروژسترون نامیده می‌شوند که اثرات زیادی در بدن دختر دارند و به رشد جسمی و بالغ شدن او کمک می کنند.
پس شروع دوره های پریود (قاعدگی ) یک دختر، در هر ماه یک تخمک بسیار کوچک که با چشم دیده نمی‌شود- از درون تخمدان آزاد می‌شود که به این عمل تخک گذاری می‌گویند. تخمک وارد لوله‌های فالوپ می‌شود و از طریق آن به سمت رحم حرکت می‌کند. اگر در طی این مسیر تخمک توسط یک اسپرم مرد بارور شود تخم ایجاد می‌شود و تخم به سمت رحم رفته و در آنجا لانه گزینی می‌کند و با چسبیدن به دیوارة رحم شروع به بزرگ شدن و رشد می‌نماید تا در پایان ۹ماه به یک نوزاد کامل تبدیل شود.

در صورتیکه تخمک با اسپرم برخورد نداشته باشد – مسأله‌ای که در اکثر دروه‌های قاعدگی اتفاق می‌افتد- تخمک بارور نمی‌شود و از بدن دفع می‌شود. در این صورت رحم که خود را آماده پذیرایی از تخم بارور کرده بود و با اضافه کردن مخاطات خود را برای لانه گزینی تخم آماده نموده بود، با تشکیل نشدن تخم (بارور نشدن تخمک) به حالت اول خود برمی‌گردد و برای این کار مخاطات و بافت اضافی رحم شروع به ریزش می‌کند.

ریزش بافت و مخاطات که خونی است همان خونریزی قاعدگی است. باید توجه کرد که همانطوریکه توضیح داده شد، خونریزی قاعدگی فقط شامل خون نیست بلکه بافت اضافی و مخاطات خونی است که از رحم به بیرون ریخته می‌شود.

این وقایع هر ماه یکبار اتفاق می‌افتد. رحم خود را برای پذیرش تخم در طی یک ماه به تدریج آماده می‌کند و در نتیجه مخاطات و بافت اضافی در داخل آن بوجود می‌آید. در حدود اواسط یک دوره قاعدگی تخمک گذاری انجام می‌شود که در صورت عدم باروری تخمک با اسپرم مرد، در انتهای ماه همة بافت‌ها و مخاطات اضافی رحم به همراه تخمک به صورت خونریزی قاعدگی (پریود) از بدن خارج می‌شود و این وقایع ماهانه ادامه می‌یابد تا اینکه زن در حدود سن ۵۰سالگی به یائسگی برسد. یائسگی به این معنی است که زن همة تخمک‌های موجود در تخمدانها را آزاد کرده است و دیگر تخمک ندارد. بنابراین دوره‌های قاعدگی نیز تمام می‌شود و دیگر امکان بچه‌دار شدن برای او نیست

اضطراب عادت ماهیانه

عادت ماهیانه ممکن است در برخی موارد با اضطراب در میان دختران همراه شود، در جوامع و خانواده هایی که آموزش جنسی الزامی به نوجوانان ارائه نمی شود، اولین عادت ماهیانه ممکن است با تعبیراتی نادرست از جنسیت، اعتقادات مذهبی و یا احساس طرد شدگی و سردرگمی در دختران همراه شود.نوجوان ممکن است تصور کند که عادت ماهیانه که معمولا همراه با خونریزی،درد در آلت جنسی، احساس ضعف و حالات جسمانی ناخوشایند مانند سر درد و یا دل درد است نوعی بیماری است، به ویژه انکه برخی از دختران در این دوران دستخوش اختلالات خلقی ملایم هم می شوند،بی حوصله، گوشه گیر و عصبی و یا بهانه جو و پرخاشگر می شوند.

تمام این نشانه ها ممکن است نوجوانی که تجربه و یا اطلاعات کافی در باره عادت جنسی ندارد را دچار اضطراب کند.از همین رو بسیار ضروری است که از پیش برای تجربه عادت ماهیانه دارای آمادگی باشد و بداند که چگونه باید با آن روبرو شود

لازم به ذکر است رعایت بهداشت در این دوره از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

 

از سری مطالب پزشکی عمومی و غیرتخصصی سایت (اطلاعات عمومی و غیرتخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)